Izarra DesgaitutaIzarra DesgaitutaIzarra DesgaitutaIzarra DesgaitutaIzarra Desgaituta
 
 
IZTUETA-ren hiztegia(7) 
Jose Mª Etxeberria

Sarrera

Este libro es de Dn. Juan Ignacio de Iztueta” jartzen du lehenengo orrialdean. Eta pixkat beherago, “Vocabulario (de vascuence) Autógrafo del autor Iztueta”.

Hirugarren orrialdean berriz honako ohar hau jarri zuen Aizkibelek “Este vocabulario manuscrito de Dn. Juan Ignacio de Iztueta, autor de varias obras Bascongadas, es el que cito en mi Diccionario, cuando pongo (Izt.ms) después de la palabra.

Está escrito de su puño como apéndice al Diccionario de Larramendi sacado del dialecto Bizcayno tanto de obras impresas, como de lo oido en el vulgo. Le conocí y le traté personalmente en mi mocedad, y veo ahora confirmada mi opinión de su mucho esmero, y lealtad o veracidad.
Toledo 18 de abril de 1860

José Franco. de Aizquibel”

Orrialdean zenbakiak ez ditu jartzen baina azkenekoan goiko izkinan honela jartzen du: “Son 125 hojas”.

Hitzak lehenengo erderaz jartzen ditu eta parean euskal itzulpena. Orrialde bakoitzean zutabe bi jartzen ditu eta izki nahiko txikia egiten du. Zutabe horiek askotan ez dira irixten biak orrialdearen bukaeraraino. Batzutan eskubiko zutabea erdian edo gorago gelditzen da. Beste batzutan ezkerreko zutabearekin gauza berdina gertatzen da. Beste batzutan zutabe biak beheraino iritxi baino lehenago mozten ditu.

Orrialde batzu zuri uzten ditu.

Idazkera

Euskal idazkeran honelako grafia erabiltzen du:

K-rentzat K eta C erabiltzen ditu: ishilca. G-rentzat, gui gue:

eguin, escogidos: guizon bana banacoak. Esperando...: beguira eztago.
Esperimentar; hitzean: ...arpeguia.

Z-ren ordez C eta Z erabiltzen ditu: bicitzan ez utzi eleshan sartuten;

zurculua; letraz ezarri.

X-ren ordez sh; “escomulgar; hitzean: ...eleshan”. Escondida:...ishilca.
Sandhiren bat ere erabiltzen du: escribir hitzean: plumarik eztaucat...


LL eta ñ erabiltzen ditu: mutillaren adi nago (esperar); comuniño gogozcoa (espiritual comunión). Estilo: inondic ere.

Noizbehinka idazleren bat ere aipatzen du: esperanza, tener esperanza: icharon direala bitarte (direala bide) bitarte direala (Cardaveraz)...

Bizkaieraren forma berezi batzuk ere aipatzen ditu noizbehinka. Adibidez loquilla, muchacha poco asentada, de poca formalidad: nesca circilla; gangarra
en Vizcaya.

Beste batzuetan aipatu gabe bizkaierako formak jartzen ditu: “Escuchar; hacer que esos que no me oyen, que no me escuchan; ez enzun eguiten
deuste orrec” (sic).

Tz eta ts ondo bereizten ditu: “esparcir.-.banau eguidazu zortzi ducateco au... Espumadera: bitsadera.
Espeso...o poco espeso: miatsa”.
Espesura de agua…bisutsa.

TX-rentzat ch erabiltzen du beti:
esperanza… icharon… ichorotea
Y bere erabiltzen du: “Esperanza...loraz yancita...”

J erabiltzen du eta i-tik bereizita: escolta: jaslea, jaolea.

Hona hemen zatitxo bat:

Escogidos, escogiditos, principales granaditos, guizon bana banacoac.
Escolastico: escolana.
Escolta: jaslea, jaolia.
Escomulgar de vivir: bicitzan ez utzi eleshan sartuten.
Escondida: gorderic neskea, como osturic.
Escondida: esconder, gorde: a escondidas, ishilca.
Escondrijo, rincon: zurculua.
Escozor, recelo: errecocoa.
Escozor, remordimiento: inkea, barruco inkea: remordimiento de conciencia.
Escribir, letraz ezarri.
Escribir, no se escribir, pero tengo mi talento: plumaric eztaucat, baia alambere
burua daucat.
Escribirlo en el libro: liburuan ezarri.
Escrito: esta escrito: papelean datz.
Escrupulosidad, delicadeza, nimiedad, menudencia: meetasuna.
Escuchar, oir: danzu.
Escuchar: hacer que esos que no me oyen, que no me escuchan, ez enzun
eguiten deuste orreac.
Escuchar mas vivamente: ondo enzun: oir mejor, zoliago enzun.
Escuchar, el que esta viendo presente o escuchando: adizain.
Escudrinar, escarbar: aztertu.
Escupiendo, a mas escupir: chu ta chu, o chista ta chista.

Escusa: achakia: pecatu oneec eztauke achakiaric eta ez edertuteco bideric,
no tienen escusa ni paliativo.
Eses: andar a los lados haciendo eses como los borrachos: aldaroa.
Esforzarse: no esforzarse a querer, quitar, ez dendatu kendu nai izaten.
Esfuerzo: ciertos esfuerzos que mas sirben de prolongar el asunto que de
conseguir el fin: inguru, esfuerzos inutiles.
Esfuerzo: rendirse por mucho esfuerzo, que no ha hecho, le eguin: rebentarse
por haber hecho mucho esfuerzo: eztanda eguin.
Esfuerzos: arrastacac.
Esfuerzos trabajos, sudores, aprietos, apuros: icerdiac arrastacac.
Esmero: aleguina. Sin esmero salga, que salga de cualquiera
manera: celambait.
Eso que...orretaraco; Jaungoicoraco frase juratoria.
Espacio, haber tiempo, espacio: lecua izan.
Espacio, de espacio: astiz betaz, donarioz.
Espacio de tiempo: lecua, por astia.
Espacio de tiempo como pausa: astia.
Espacio de tiempo: demporada.
Espantajos, trebejos: mataratzuac.
Espantapajaros que se ponen en las heredades: chozoa.
Espantar: dejar hecho una piedra: arritu, como arri eguin.
Espantarse: izutu, concortu.
Espanto: izua.
Espanto: meter espanto, asustar: sucurrustau.
Esparcir dividir, y cambiar: banatu: banatu da gauza au erri guztian, se ha
esparcido en todo el pueblo. Banau eguidazu zortzi ducateco au:
cambiarme esta onza oro o doblón de a ocho.
Esparcir: barraitu, sacabanatu.
Especialmente: beregainki.
Especialmente: esaten da pecatore batzuc besteen artean direala itsutuac,
se dice que unos pecadores son mas endurecidos que otros, que
especialmente, con particularidad.
Especie: zanzua.
Especies: ichura, edo irudin utsac.
Espectaculo: ¡O que espectaculo tan triste! ¡ah icusgarri tristea! ta ez icusteco
obea! y digno de que jamas sucediese.
Espectaculo: icuskerea (icusgarria) adigarria.
Espejo: miralla.
Esperanza: ustea, osoa: completo, perfecto.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
7.- J. ARZAMENDI, Términos vascos en documentos medievales, 41, orrial. Hiztegi honetako hitz batzuk Aizquibelek bere “Apendices al diccionario vasco español” zatian, 1039, orrialdetik aurrera eta (Izt. MS) jarrita aipatzen ditu hemendik hartu dituen hitzetan. Aizquibelen hiztegitik hartu ditu Iztuetaren hitzak Orotarriko euskal hiztegiak. Esate baterako A'Amena (Izt. MS). Bocado Zearka (Izt. CI) a través. Hiztegi hau argitaratzeko prestatuta daukat.